De gasconflicten van 2006 en 2009


Het belang van de gastransportleidingen
voor Oekraïne én Europa

Een belangrijke inkomstenbron voor Oekraïne vormen de twee transportleidingen voor Russisch aardgas dat naar achttien Europese landen vloeit, waaronder Duitsland, Italië en Frankrijk. Het gaat om 39.800 kilometer aan pijpleidingen en pompinstallaties uit de jaren ’60 van de vorige eeuw, die dus inmiddels sterk verouderd zijn. Samen hebben ze een jaarcapaciteit van 142,5 miljard kubieke meter aardgas.

In december 2014 besluiten de Europese Unie en de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling om Oekrtransgaz, de exploitant van de transportleidingen, leningen te verstrekken van respectievelijk 150 en 200 miljoen euro voor de modernisering die ervoor moet zorgen dat de (onderhouds)kosten met 20 procent omlaag gaan. Het staatsbedrijf Naftogaz beschikt over ondergrondse opslag met een maximale capaciteit van 32 miljard kubieke meter aardgas.
Dat er voldoende aardgas in de ondergrondse opslag zit, is van groot belang voor de Europese landen die via Oekraïne gas van het Russische Gazprom ontvangen. Het duurt namelijk twee weken voordat het in West-Siberië opgepompte gas bij bijvoorbeeld het Oostenrijkse verdeelstation Baumgarten is beland. Bij een plotseling sterke temperatuurdaling moet het ondergronds opgeslagen aardgas de toegenomen vraag opvangen.
Er zijn meerdere conflicten tussen Gazprom en Naftogaz, altijd weer over de gasprijs die volgens Oekraïne te hoog is. Het land is gewend aan de ‘vriendenprijs’ die Rusland nog jarenlang aan de voormalige Sovjetlanden heeft berekend en kan het maar moeilijk accepteren dat van Russische zijde naar een marktconforme prijs wordt gestreefd.
Een eerste conflict hierover ontstaat in maart 2005, als Gazprom Naftogaz ook verwijt dat het bedrijf voor eigen gebruik gas aftapt dat bedoeld is voor Europa. Op 1 januari 2006 draait Gazprom de kraan dicht. Dertien landen, vooral in Centraal-Europa, worden de dupe van dit conflict. Bosnië en Herzegovina, Servië, Kroatië en Macedonië komen helemaal zonder aardgas te zitten, Hongarije verliest 40 procent, terwijl Slovenië, Slowakije en Oostenrijk een derde van de aanvoer kwijtraken. Ook Frankrijk moet het ineens met een kwart tot 30 procent minder doen. Na vier dagen eindigt het conflict als Gazprom en Naftogaz een vijfjarig contract sluiten.

Gaskraan weer dicht
Eind 2008 is het opnieuw raak als Gazprom 1,9 miljard euro aan achterstallige betalingen opeist van Naftogaz. Het conflict ontstaat op 24 november als het Oekraïense energiebedrijf het niet eens is met de hogere gasprijs voor het komende jaar. De Russische president Vladimir Poetin waarschuwt dat ‘de tijd van goedkoop aardgas voorbij is’ en Gazprom draait op 1 januari 2009 de gaskraan gedeeltelijk dicht. Een dag later melden Roemenië en Polen dat ze aanzienlijk minder aardgas krijgen via Oekraïne. Roemenië ziet de aanvoer zelfs met 40 procent teruglopen.
Bulgarije, Griekenland, Macedonië, Roemenië, Kroatië, Servië en Turkije zeggen op 6 januari dat ze geen Russisch gas meer krijgen. Landen als Frankrijk, Duitsland en Polen spraken van flinke vermindering van de toevoer. Nog weer een dag later valt de aanvoer van aardgas aan Oostenrijk, Slowakije en Tsjechië volledig stil. Tienduizenden Europeanen zitten zonder stroom, fabrieken vallen stil. Pas op 12 januari 2009 komt er een einde aan het conflict door tussenkomst van de Europese Unie.

Gasprijs verdubbelt
De Oekraïense premier Joelia Timosjenko ondertekent een voor haar land onvoordelig langjarig contract dat haar anderhalf jaar later later nog in de gevangenis doet belanden. De prijs van het Russische aardgas verdubbelt bijna: van 169 naar 330 euro per duizend kubieke meter. Daar gaat in april 2010 weer 92 euro vanaf als de Russische president Dmitri Medvedev met zijn ambtgenoot Viktor Janoekovitsj een overeenkomst - het Akkoord van Charkiv - sluit waarbij de pachtperiode voor het gebruik van de Oekraïense marinehaven Sevastopol met 25 jaar wordt verlengd. De Russische marine zou anders in 2017 weg moeten van de Zwarte Zee, zoals Janoekovitsj’ voorganger eigenlijk wilde.
De korting gaat eraf als Rusland in maart 2014 de Krim en Sevastopol annexeert. Het is meteen het startsein van het meest recente conflict over het aardgas. Dit voorlopig laatste conflict gaat over 3,1 miljard aan achterstallige betalingen én over de prijs voor de komende winter. Pas op 30 oktober 2014 wordt een akkoord bereikt, ook weer door tussenkomst van de Europese Unie. Naftogaz moet voortaan vooruit gaan betalen en niet meer achteraf, zodat geen nieuwe schulden worden opgebouwd.

Nord Stream
De conflicten leiden er wel toe dat naarstig naar alternatieven wordt gezocht voor het gastransport door Oekraïne. Nord Stream is zo’n alternatief, een gasleiding door de Oostzee naar Duitsland. De aanleg begint in december 2005, ruim een half jaar na het eerste conflict over de gasprijs. Gazprom bezit 51 procent van de aandelen, de Duitse energiebedrijven Wintershall en E.ON de rest.
De Nederlandse Gasunie stapt in 2007 in het project met 9 procent van de aandelen die verkocht zijn door Wintershall en E.ON. Op 11 november 2011 wordt de transportleiding in gebruik genomen. Er is ook sprake van een South Stream door de Zwarte Zee naar Bulgarije. Dit land heeft echter de aanleg stilgelegd vanwege de sancties tegen Rusland na de annexatie van de Krim, terwijl Gazprom in december 2014 zelf de stekker uit het project trekt.
Dan zijn er ook nog plannen voor een Nord Stream 2, eveneens door de Oostzee naar Duitsland. Opnieuw met 51 procent van de aandelen voor Gazprom. Andere aandeelhouders zijn opnieuw E.ON en Wintershall, maar nu ook het Oostenrijkse OMV, het Franse Engie en Shell. Oekraïne is uiteraard fel tegen, want Nord Stream 2 betekent het definitieve eind van het gastransport door dit land naar een groot deel van Europa.
Volgens de inmiddels afgetreden premier Arseni Jatsenjoek loopt Oekraïne er jaarlijks 2 miljard euro aan transportvergoedingen kwijt.
In Europa zijn de meningen verdeeld over Nord Stream 2. Italië is één van de felste tegenstanders, want dit land heeft veel geld geïnvesteerd in de South Stream. Ook de Baltische Staten en Polen worden met Nord Stream 2 gepasseerd, zodat ook deze landen tegen de aanleg zijn. Het is de bedoeling dat de aanleg van de Nord Stream 2 in 2019 begint, als er al politieke overeenstemming wordt bereikt.

Geen opmerkingen: